Devlet Arşivcisi Christos Kyriakides Devlet Arşivinin üçüncü Bilimsel Konferansında "Türk İşgali Sürecinde Arşiv Kaynakları" konulu bir sunum gerçekleştirdi. Yetkili, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin 1974 Türk işgali sırasında kaybolan veya işgal altındaki bölgelerde kalan devlet arşivleri konusunun "Kıbrıs sorununun çözümüne yönelik çabalar çerçevesinde" ele alınması gerektiğine dikkat çekti.
Adalet ve Kamu Düzeni Bakanı Marios Hartsiotis de konferansa hitaben yaptığı konuşmada Devlet Arşivi'nin önemini vurguladı ve araştırmacıların ihtiyaçlarının karşılanmasının öncelik olduğunu belirtti.
Kyriakides, 1974'teki darbe ve işgal döneminde birçok belgenin kaybolduğunu ve yok edildiğini, bu durumun dönemi araştıran akademisyenler için zorluklar oluşturduğunu ifade etti. Ayrıca, Kıbrıslı Türklerin kamu hizmetlerinden ayrılmalarının ardından tapu kayıtlarına Birleşmiş Milletler aracılığıyla erişim sağlanabilmesi dışında, sahte devletin elinde bulunan Cumhuriyet arşivlerine ilişkin herhangi bir düzenlemenin olmadığını kaydetti.
Konferans, Dünya Arşiv Haftası vesilesiyle ve Türk işgalinin 50. yıl dönümü etkinlikleri çerçevesinde düzenlendi. Kyriakides'in belirttiği gibi, bu konferansın amacı dönemin tarihini kaydetmek değil, o döneme ilişkin arşivlerin tanıtılması ve olası araştırma sorunlarının ortaya konulmasıdır.
Devlet Arşivcisinin konuşması: 1974 darbesi ve işgal sonrası kayıp arşivler
--------------------------------
Devlet Arşivcisi, personel eksikliğine rağmen mevcut personelin çalışmaları sayesinde 19.000 metre uzunluğunda raf arşivlerinin korunabildiğini belirtti. Ancak, 1974 yazındaki darbe ve işgal nedeniyle önemli sayıda arşivin kaybolduğunu veya yok edildiğini dile getirdi.
Yetkili, bu durumun, 1972’de yasası çıkarılan ancak 1978'de faaliyete geçen Devlet Arşivi’nin kurulmasındaki gecikmenin yarattığı sorunları gözler önüne serdiğini vurgulayarak "Bu durum, 1964 sonrası Türk Kıbrıslıların (T/K) kamu hizmetinden ayrılmalarının ve Türk işgalinin ardından birçok önemli idari arşivin kaybolmasına neden oldu" ifadelerini kullandı.
Kıbrıslı Türklerin Kıbrıs Cumhuriyeti ile bağlarını koparmalarının ardından, kendi kontrolleri altındaki bölgelerde kalan özellikle tapu kayıtlarının idarî ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Birleşmiş Milletler aracılığıyla düzenlemeler yapıldığını belirtti. Ancak, 1974 sonrası işgal edilen bölgelerde kalan nüfus kütükleri, mahkeme kayıtları gibi çeşitli arşiv belgelerinin kaybolduğunu belirtti.
Kyriakides, bu kayıpların ardından devletin bazı durumlarda vatandaşlarına hizmet sağlayamadığını, ailelerin ise tarihlerini araştırırken sonuçsuz kaldıklarını ifade etti. "Bildiğimiz kadarıyla, sahte devlet, arşivlerini korumak amacıyla son derece modern bir bina inşa etmiş ve içinde işgal altındaki bölgelerde kalan Kıbrıs Cumhuriyeti arşivlerini de barındırmaktadır. Bu konuyu Kıbrıs sorununa çözüm arayışları çerçevesinde gündeme getirmemiz gerektiğini düşünüyorum" dedi.
Bugün, darbe ve işgal dönemine ait arşivlerin, Millî Muhafız Ordusuna ait belgeleri, Basın ve Enformasyon Bürosunun savaşın seyrine ilişkin yayımladığı duyurular ile devletin hasarın giderilmesi ve savaşın mültecileri ile yaralılarının bakımı konusundaki çabalarına dair kayıtları içerdiğini belirten yetkili, arşivlerin içerdikleri bilgilerin gizliliği nedeniyle erişilemez olduğunu belirtti.
"Yukarıda bahsedilen tüm arşivler, dijital formatta Kıbrıs Dosyası için Parlamento Komitesine teslim edilmiştir ve Temsilciler Meclisinde özel bir alanda saklanmaktadır" diyen Kyriakides, ayrıca, bu materyalin bir kopyasının Devlet Arşivine taşınması için de çaba gösterileceğini ekledi.
1974 yılının Ağustos ortalarında, istilâ nedeniyle evlerinden ayrılmak zorunda kalanlara destek sağlamak amacıyla kurulan Yerinden Edilenlerin Yardımı ve İyileştirilmesi Hizmetinin arşivlerindeki materyaller de önem arz ettiğine dikkat çeken Kyriakides, "Bu arşivlerde, Kıbrıslı Rum çaresizliğini gösteren ilginç ve oldukça duygusal kişisel hikâyeler bulunmaktadır" dedi.
Kyriakides, bazı arşivlere kısıtlı erişim nedeniyle yaşanan zorlukların yanı sıra, her hizmetin kendi arşivleme sistemini kullanmasından kaynaklanan çeşitlilik nedeniyle arşiv materyallerinin bulunmasının da zor olduğunu belirtti.
Kyriakides, hedeflerinin arşivleme sorununu çözmek olduğunu söyledi ve arşivin web sitesine anahtar kelimelerle aramayı kolaylaştıracak bir arama motoru kurulma sürecinin devam ettiğini ekledi.
Son olarak, Kyriakides, özel arşivlerin önemine değindi ve daha önceki iki Devlet Arşivi bilimsel konferansında da vurgulanan bir hedef olarak bunların korunmasının önemini hatırlattı. Özellikle darbe ve istilâ dönemine ait özel arşivlerin değerine dikkat çekti. Kyriakides, Kıbrıs tarihinin herhangi bir dönemine ait özel arşivlere sahip olan herkesi, bu arşivleri Devlet Arşivi’ne teslim etmeye ve tüm araştırmacıların kullanımına sunmaya davet etti.
Adalet Bakanı: "Araştırmacılara hizmet öncelik"
-------------------------
Adalet ve Kamu Düzeni Bakanlığının önceliğinin araştırmacılara hizmet sunmak olduğunu belirten Bakan Marios Hartsiotis, Devlet Arşivinin 3. bilimsel konferansında konuştu. Hartsiotis, Uluslararası Arşivler Konseyi'nin (International Council on Archives) 1946'dan bu yana düzenlediği toplantıların amacının, arşivlerin topluma olan önemini vurgulamak ve kamuoyunu bu arşivlerin değeri konusunda bilinçlendirmek olduğunu ifade etti.
Bu çerçevede, Devlet Arşivi son yıllarda bilimsel konferanslar düzenleme ve bu etkinlikleri sürekli hâle getirme girişiminde bulundu. Bu girişim hem kamu sektörü hem de genel toplumda bir arşiv bilinci oluşturma çabalarının bir parçası.
Hartsiotis, 1974'teki trajik olaylardan bu yana 50 yıl geçmiş olmasına rağmen, arşivlenmiş kaynakların azlığı ve bu kaynaklara erişimde yaşanan zorluklar nedeniyle çok az araştırma yapıldığını vurguladı. Çeşitli ilgili arşivlerin Kıbrıs'ta ve yurt dışında bulunduğunu ve ayrıca bu arşivlere erişimi etkileyen yasal çerçevenin konferansta tartışıldığını belirtti.
Bu nedenle, araştırmacıların ihtiyaçlarını karşılamak ve bilgiye erişimlerini kolaylaştırmak için sürekli olarak iyileştirmeler yapmaya önem verdiklerini söyledi. Bakan, Devlet Arşivinin, araştırmacıların daha kolay ve hızlı bir şekilde bilgilere ulaşabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapmaya devam edeceğini vurguladı.
Devlet Arşivinin rolüne değinen konuşmasında Bakan, Devlet Arşivinin hem hükûmete hem de geniş kamuoyuna önemli hizmetler sunduğunu hem elektronik hem de fiziksel talepleri azaltılmış personel ve kaynaklarla karşıladığını, ancak personelinin işlerine olan sevgisiyle bu görevi yerine getirdiğini belirtti.
Ayrıca, Bakım ve Fotoğraf Yeniden Üretim Laboratuvarlarında, çoğunluğu kötü durumda olan yüzlerce belgenin her yıl koruyucu ve kapsamlı bakımının yapıldığını, bunlar arasında haritalar, resimler, fotoğraflar, mektuplar, mimari planlar vb. belgeler bulunduğunu ve belgelerin hemen ardından dijitalleştirildiğini, böylece daha fazla aşınmalarının önlendiğini söyledi.
Devlet Arşivi Okuma Odasında yılda 150'den fazla farklı araştırmacıya hizmet verildiğini ve ortalama yıllık 4500 dosyanın incelenmesi talebinin işlendiğini de belirtti.
Bakan, "Okuyucu hizmeti bakanlığımızın da önceliğidir; Devlet Arşivi Yönetim Binası'ndaki Okuma Odasının hazırlık aşamasında ve araştırmacılara kendi araçlarıyla ücretsiz fotoğraf çekme hakkının tanındığı gibi Bakanlar Kurulu kararlarıyla, onların işlerini kolaylaştırmaya çalışıyoruz" dedi.
Bakan, "Umarız ki, yakında bütçede gerekli kaynaklar sağlanır ve böylece yeni Birleşik Arşiv Binası'nın, Yönetim Binası ve Devlet Arşivi Laboratuvarlarının inşası ile araştırmacılara daha iyi çalışma alanı ve ekipman imkânları sunabiliriz" diye ekledi.
Bakan, Devlet Arşivinin Müdürü, görevlileri ve tüm personelini konferansın organizasyonu için tebrik etti. Ayrıca, bu konferansın zaten yerleşmiş ve yerel tüm arşivleri birleştiren bir kurum hâline geldiğini, nihaî amacın ise onların gelişimini sağlamaktır, diye belirtti.
KHA/NST/MHY/2024
Kıbrıs Haber Ajansı