Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri (BMGS), BM Kıbrıs Barış Gücü (United Nations Peacekeeping Force in Cyprus,  UNFICYP) raporunda, "Güvenlik Konseyinin tampon bölge içinde ve çevresinde gerilimin düşürülmesi için UNFICYP ile iş birliği çağrısında bulunan 2373 (2024) Sayılı Kararı’nın uygulanması konusunda hiçbir tarafın ciddiyetle çalışmamış olması üzücüdür" ifadesiyle "Rapor döneminde her iki tarafın eylemleri, UNFİCYP’in itirazlarına ve girişimlerine rağmen izinsiz kalıcı yapıların -özellikle askerî yapıların- çoğalmasıyla tampon bölgenin askerî statükosunu önemli ölçüde değiştirdi" vurgusuna yer verdi..

Genel Sekreterin Raporu, Güvenlik Konseyi üyelerinin bilgilendirilmesi amacıyla 13 Aralık 2023 - 12 Haziran 2024 dönemini kapsayacak şekilde hazırlandı ve ön kopyası çarşamba günü geç saatlerde paylaşıldı.

António Guterres raporunda, her iki tarafın ileriye dönük ihlâllerine ek olarak, Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türklerin tampon bölgeye yaptıkları "rekor sayıda" izinsiz girişin, tampon bölgede UNFİCYP’in/misyonun yetkisine saygısızlık anlamına geldiği uyarısında bulunuyor. "Her iki tarafın UNFICYP'nin yetkili makamına gösterdiği saygısızlıktan" endişe duyuyor. BMGS raporunda, "Güvenlik Konseyi'nin tekrarlanan çağrıları doğrultusunda her iki tarafa da misyonun tampon bölgedeki yetkisine ve sınırlandırmasına saygı duymaları çağrısında bulunuyorum" ifadesine yer veriyor.

"Tampon bölgenin ötesinde, tarafların gerilimi artırabilecek ve görüşmelere dönüşü tehlikeye atabilecek tek taraflı eylemlerden kaçınmalarının önemini defalarca vurguladım ve tüm tarafları anlaşmazlıklarını çözmek için diyaloğa girmeye çağırdım" ifadesine yer veren Genel Sekreter, "Varoşa'nın tellerle çevrili bölgesindeki durum ve Güvenlik Konseyinin Ekim 2020'de tellerle çevrili kasabanın kısmen yeniden açıldığının duyurulmasından bu yana atılan adımların geri alınması çağrısına yanıt verilmemesi konusundaki endişesini" yineliyor.

BMGS, "Birleşmiş Milletler'in bu konudaki tutumu değişmemiştir" diye belirtiyor.

Genel Sekreter, her iki tarafın liderlerini de toplumlar arası temasları desteklemeye çağırıyor.

"Birleşmiş Milletler tüm Kıbrıslıları diyalog arayışında desteklemeye devam edecektir; mevcut durumun durağan olmadığı ve uzun süredir devam eden anlaşmazlığın hem pratik hem de psikolojik olarak yeni engeller yarattığı bir gerçektir. Bu nedenle her iki lideri de uzlaşmayı kolaylaştırmak ve toplumlar arası temasları desteklemek için samimi adımlar atmaya ve sivil toplum örgütlerinin seslerinin siyasi karar alma düzeyinde anlamlı bir şekilde yer almasını sağlamaya çağırıyorum" diye Genel Sekreter, Rapor döneminde, Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk taraflarının savunma duruşlarını güçlendirmek için tampon bölge içinde ve çevresinde yetkisiz askeri inşaat ve tesisler inşa etmeye devam etmesiyle, askerî ihlâl sayısı yüksek seviyelerdeydi.

Raporda belirtildiği üzere, " UNFİCYP’in görev özgürlüğüne getirilen kısıtlamalar da Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum polisinin tampon bölgeye yaptığı ve UNFİCYP’in yetkisine doğrudan bir meydan okuma oluşturan rekor sayıda izinsiz girişle daha da kötüleşerek, çeşitli bölgelerde devam etti."

" UNFİCYP, Güvenlik Konseyinin 2373 (2024) Sayılı Kararının ardından tampon bölge içinde ve çevresinde gerilimi düşürmek için çaba sarf etti. Bununla birlikte, gerilimin düşürülmesi fikrini açıkça reddetmemekle birlikte, hiçbir taraf bunun nasıl başarılabileceğini araştırmak için aktif olarak görüşmelere katılmadı."

Pyla/Pile platosundaki duruma gelince, rapor dönemi boyunca inşaat çalışmalarının askıda kalmasıyla birlikte sakin seyretti. UNFICYP, kararlaştırılan mutabakatın uygulanmasına devam edilmesi amacıyla her iki tarafla da temaslarını sürdürdü.

"Önceki rapor döneminde Pyla platosunda bir mutabakata varılmasıyla elde edilen ilerleme, 6 Kasım 2023 tarihinden bu yana uygulanmasının sürekli olarak askıya alınmasıyla sekteye uğradı. O tarihte gündeme getirilen yeni endişeler, mutabakatların temelini sarstı. BM, bu konudaki ilk angajmandan itibaren gösterdiği tam tarafsızlıkla, tıkanıklığı gidermek için çeşitli düzeylerde taraflarla tekrar tekrar temas kurdu ve bu da mutabakata varılmasını sağladı. Ne yazık ki, bu konuda dezenformasyon yaygın hâle geldi. Buna ek olarak, Kıbrıs Türk polisinin zaman zaman sivil kıyafetlerle Pyla platosundaki tampon bölgeye yaptığı izinsiz girişler, önceki dönemlere göre çok daha fazlaydı."

Raporun ilerleyen bölümünde, mayıs ayında, artan göçmen ve mülteci akınlarının ardından Kıbrıs Cumhuriyeti'nin tampon bölgedeki herkesin iltica prosedürlerine erişimini reddetme kararı, tampon bölgede mahsur kalan göçmen ve mülteci sayısında artışa yol açtığı ve UNFICYP ile UNHCR'den acil insanî yardım talep edilmesine neden olduğu vurgulanıyor.

Rapor ayrıca, "Kasım 2019'dan bu yana ilk kez, UNFICYP'nin kolaylaştırıcılığı ve siyasî angajmanıyla, kuzeyden 300'den fazla hacı, Larnaka'daki Hala Sultan Tekke Camii'ne hac ibadetlerini gerçekleştirmek için güneye geçti" gerçeğinin altını çiziyor.

Genel Sekreter, 60. yıl dönümünün Kıbrıs sorununun çözümünün çok geciktiğinin bir hatırlatıcısı olarak hizmet ettiğini belirtiyor.

Raporda, yeni bir önemli kriz yaşanmamış olsa da "ciddî askerî ihlâllerde yukarı yönlü eğilim devam etti, UNFİCYP’in yetkisine yönelik tehditler ve askeri statükoyu değiştiren eylemler devam etti" ifadesi dikkat çekiyor. Rapor dönemine, her iki tarafın da tampon bölge içinde ve çevresinde savunma duruşlarını güçlendirmesi damgasını vurdu. Tampon bölgedeki kolluk kuvvetlerinin izinsiz girişlerinin artması da her iki tarafın da UNFICYP'nin tampon bölgedeki yetkisine giderek daha fazla saygı duymadığını gösterdi.

Raporda belirtildiği gibi, "Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından 2021 ve 2022 yıllarında UNFİCYP’in itirazlarına rağmen tampon bölgeye yerleştirilen 14 kilometrelik yetkisiz dikenli tel çit, kaldırılacağına dair önceki göstergelere rağmen kaldırılmadı."

BM Genel Sekreterinin raporunda, Varoşa'da, Güvenlik Konseyi'nin 2373 (2024) Sayılı Kararında Ekim 2020'den bu yana atılan adımların derhâl geri alınması yönündeki çağrısına yanıt vermek için hiçbir adım atılmadığı vurgulanıyor.

UNFICYP, Temmuz 2021'de yenileme için askerî statüsünün kaldırıldığı duyurulan Varışa bölgesinin yüzde 3,5'lik kısmında önemli bir değişiklik gözlemlemedi; ancak UNFİCYP’in  bu bölgeye erişimi sınırlı.

"UNFICYP, Türk kuvvetleri tarafından ateşkes hattının kuzeyi boyunca yaklaşık dört kilometre uzanan ve tampon bölgeye yakınlığı nedeniyle askerî bir ihlâl oluşturan yeni bir hendek ve siper sisteminin kurulmasını protesto etti. UNFICYP devriyelerinin Varoşa'nın tamamına erişimi 1974'ten bu yana önemli ölçüde kısıtlanmış durumda."

Rapora göre "Birleşmiş Milletler, Varoşa'daki durumdan Türkiye Hükûmeti'ni sorumlu tutmaya devam ediyor."

Belirtildiği üzere, UNFICYP, tampon bölge içinde ve çevresinde gerilimin düşürülmesi için siyasi ve askeri düzeyde çaba sarf etti, ancak şu ana kadar çok az başarı elde edildi.

"BM, 158'i Millî Muhafız Ordusu ve 145'i Türk kuvvetleri tarafından olmak üzere 303 askerî ihlâl gözlemledi. Toplam ihlâl sayısı içinde 108'i, kalıcı yapılar içermesi, UNFİCYP’in tampon bölgedeki ve ateşkes hatlarındaki yetkisine meydan okuması nedeniyle ciddî kabul edildi."

Rapor döneminde, sivil toplumun barış çabalarına yönelik ilgi gösterdiği görüldü. UNFICYP, topluluklar arasında köprüler kurma çabalarını sürdürdü, 159'u kadınlara veya gençlere odaklanan 23'ü de dâhil olmak üzere 159 topluluklar arası veya barışı inşa etme etkinliği düzenledi veya destekledi.

Kayıp Kişiler konusuna gelince, "Komite, 1963/64 ve 1974'te Kıbrıs'ta askerî veya polis gücü bulunan ülkelerin arşivlerinden kayıp kişilerin gömüldüğü yerlere ilişkin ek bilgilere ulaşmak için çabalarını sürdürdü" denen raporda, Komitenin Kıbrıs Türk ofisi, Türk ordusu tarafından 1974'te çekilen hava fotoğraflarına erişmeye devam etti ve Komitenin Kıbrıs Rum ofisi, Kıbrıs Cumhuriyeti Millî Muhafız Ordusu 1974 arşivlerini araştırmaya devam etti. Komite ayrıca, Komite'nin üç ofisi arasında bilgilerin görselleştirilmesini ve paylaşılmasını sağlayan; saha ve ofis tabanlı çalışanlar tarafından erişilebilen ortak bir web tabanlı coğrafi bilgi sistemi uygulaması kullanıyor.

KHA/NST/MHY/2024

Kıbrıs Haber Ajansı