Enerji uzmanı Charles Ellinas, Kıbrıs Haber Ajansına (KHA) yaptığı açıklamada, Büyük Deniz Ara Bağlantısı Projesini (Great Sea Interconnector, GSI) desteklemek için Emisyon Fonundan sağlanacak 25 milyon avroluk yatırımın doğru bir yatırım olduğunu, çünkü projenin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının (YEK) kullanımının artmasını teşvik ettiğini söyledi.

Ellinas, ekonomik ve jeopolitik risklerin mevcut olmasına rağmen, projenin uzun vadede sağlayacağı faydaların önemli olduğunu ve projenin desteklenmesi gerektiğini belirtti.

Emisyon fonu nasıl işliyor?

-------------

Ellinas, Kıbrıs'ın fuel oil kullanımı nedeniyle AB'ye emisyon hakkı olarak yılda yaklaşık 200-300 milyon avro ödediğini açıkladı. Avrupa, bu miktarın yaklaşık %90'ını ülkeye iade ediyor ve geri kalanını yatırımlar için elinde tutuyor.

Emisyon ticareti sisteminin, ülkelerden iade edilen bu paranın en az %50'sini iklim değişikliği projelerine yatırım için kullanmalarını gerektirdiğini kaydetti. Ancak, Kıbrıs'ta böyle bir şeyin yapılmadığını söyledi.

Bu nedenle, hükûmetin Emisyon Fonundan GSI için yılda 25 milyon avroluk bir kaynak ayırma kararını olumlu olarak değerlendirdi.

"Bunu destekliyorum çünkü bu para iklim değişikliği için kullanılmalı. Ara Bağlantı/İnterkonnektör, iklim değişikliği için bir projedir, bu nedenle doğru bir yatırımdır" dedi.

Ellinas, projenin 2030 yılından önce faaliyete geçmeyeceğini, bu nedenle faydalarının uzun vadede görüleceğini belirtti. Bununla birlikte, faaliyete geçmesiyle birlikte, YEK kullanımının artması, diğer ülkelere fazla temiz enerji ihracatı ve bu tür enerjinin düşük fiyatlarla ithalatı gibi faydalar sağlayacağını kaydetti.

"GSI projesinin, YEK fiyatlarında önemli bir düşüşe yol açacağına ve şu anda Kıbrıs'ta olmayan bir rekabet ortamı yaratacağına inanıyorum" şeklinde konuşan uzman şu anda, YEK üreticileri arasında enerjilerini Kıbrıs Elektrik Kurumunun (AHK) fiyatına çok yakın bir fiyattan, yaklaşık %10 daha düşük bir fiyattan sattıkları konusunda bir anlaşma olduğunu ve bu nedenle bir fayda sağlanmadığını sözlerine ekledi.

Ellinas, projenin Kıbrıs'ta elektrik enerjisi açığı olması durumunda da yardımcı olacağını söyledi. Örnek olarak, Dekheleia santralinin gelecek yıl hazır olmaması ve bunun sonucunda Kıbrıs'ta elektrik arzının yetersiz kalması ve elektrik kesintilerinin yaşanması olasılığını gösterdi.

Aynı zamanda, Kıbrıs'ın 2030 yılına kadar YEK kullanımını önemli ölçüde artıramayacağını ve Emisyon Fonu'ndan yılda yaklaşık 100-150 milyon avro, hatta daha fazla gelir elde etmeye devam edeceğini tahmin ettiğini ifade etti.

Mevcut ekonomik ve jeopolitik riskler

-----------------------

Ellinas, Kıbrıs'ın projeye ortak olarak katılması gerektiği görüşünü dile getirdi, çünkü bunun Kıbrıs için büyük önem taşıyan bir proje olduğunu ve yönetiminde söz sahibi olması gerektiğini söyledi.

Ancak projenin maliyetinin ne kadar olacağının net olmadığını da sözlerine ekledi. 1,9 milyar avroluk maliyetin, Quantum Energy sorumluyken hesaplandığını söyledi. Kendisinin, maliyetin güncellenmesini istediğini ancak bunun yapılmadığını belirtti.

"Maliyetin daha yüksek olma olasılığı var ve daha yüksek olursa, Kıbrıs'ın ortak olarak bunu karşılamaya katkıda bulunması gerekecektir" diye konuşan uzman, projeyi devralan şirketin kredi çekebilmesi durumunda bunun gerekli olmayabileceğini de sözlerine ekledi.

Proje için yatırımcı olup olmadığı sorulduğunda, şu anda yatırımcı olmamasına rağmen, birçok şirketin ilgi gösterdiğini ve projenin Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından onaylanması hâlinde bu ilginin yatırıma dönüşüp dönüşmeyeceğinin görüleceğini söyledi.

Riskler sorulduğunda Ellinas, yıllarca süren tüm büyük projelerde olduğu gibi maliyetin artma olasılığının olduğunu söyledi.

Olumlu tarafın, Nexans'ın proje için yaklaşık 1,4 milyar avroluk bir fiyatta anlaşmış olması olduğunu ve bunun maliyeti büyük ölçüde garanti altına aldığını, ancak kimsenin artmayacağını garanti edemeyeceğini söyledi.

Jeopolitik riske ilişkin olarak, bunun net olmadığını söyledi. Türkiye'nin projeyi doğrudan tehlikeye atacak ve araştırmaları durduracak hiçbir şey yapmadığını söyledi.

Avrupa Komisyonu'nun, kablonun Türkiye tarafından tehlikeye atılmaması için gerekli kararları alacağını açıkladığını da sözlerine ekledi. Yine de jeopolitik riskin var olduğunu ve küçük mü yoksa büyük mü olduğunun net olmadığını söyledi.

Ancak Ellinas, projenin faydalarının önemli olduğuna dikkat çekti, çünkü Avrupa'daki tüm ülkeler artık birbirine bağlı ve faydalarını şimdiden görüyor. Kıbrıs'ın YEK kullanımında Avrupa'nın hedeflerinin bile gerisinde kaldığını belirtti.

Elektrik maliyetlerini düşürülmesi için doğal gaz ve YEK

------------------------

GSI projesinin Kıbrıs'a uzun vadede fayda sağlayacağını belirten uzman, şu anda Kıbrıs'ın doğal gaz ithalatını acilen teşvik etmesi gerektiğini söyledi.

Bunun olabilmesi için Şangay'da bulunan "Prometheus" yüzer ünitesinin serbest bırakılması gerektiğini de sözlerine ekledi. Yıl sonunda fuel oil'den doğal gaza geçilmesiyle elektrik fiyatının %30-40 arasında düşebileceğini kaydetti.

Ayrıca, özel sektöre açılacak olan piyasada, "Prometheus"un gelmesi ve özel şirketlerin sıvılaştırılmış doğal gaz ithal edebilmeleri için alt yapının oluşturulması gerektiğini söyledi.

"Alt yapı olmadan, piyasanın serbestleştirilmesi işe yaramaz" diye ekledi.

Aynı zamanda, evlerde güneş enerjisi panellerinin daha da yaygınlaştırılması ve şebekenin paralel olarak iyileştirilmesi gerektiğini belirtti. Güneş enerjisi panellerinin, elektrik maliyetlerinde önemli bir düşüşe yol açtığını söyledi.

Emisyon haklarından elde edilen gelirin şebekenin iyileştirilmesi için de kullanılabileceğini söyledi. Bunların, tüketiciler için maliyetlerin düşürülmesinde doğrudan ve net bir getiri sağlayan acil projeler olduğunu söyledi.

KHA/TN/NST/MHY/2024

Kıbrıs Haber Ajansı