Kıbrıs Endokrinoloji Derneği, ekim ayının dünya genelinde hipofiz bezi hastalıkları farkındalık ayı olarak kabul edilmesi vesilesiyle, hipofiz bezinin çeşitli hastalıkları hakkında halkı bilgilendirme girişiminde bulundu.

Dernek, hipofiz bezinin işlevleri ve hastalıkları hakkında kapsamlı bir bilgilendirme yaparak, bu hastalıkların tüm vücudu etkileyebileceğini ve erken teşhis ile tedavinin kritik önem taşıdığını vurguladı.

Hipofiz bezi ve işlevleri

-------------

Hipofiz bezi, kafatasının tabanında, görme sinirlerinin biraz altında bulunur ve beyindeki hipotalamus tarafından kontrol edilen merkezi bir endokrin bezdir.

Bu bez, tiroit bezi (tiroksin üretimi), adrenal bezler (kortizol üretimi) ve gonadlar (kadınlarda yumurtalıklar - östrojen ve yumurta üretimi, erkeklerde testisler - testosteron ve sperm üretimi) gibi diğer bezlerin işlevlerini kontrol eden çeşitli hormonlar üretir.

Ayrıca hipofiz bezinin ürettiği diğer hormonlar metabolizmayı, büyümeyi (fiziksel ve zihinsel), üremeyi ve vücudun sıvı dengesini (homeostaz) etkiler.

Dolayısıyla, hipofiz bezinin hastalıkları vücudun tüm işlevlerini etkileyebilir.

Hipofiz bezi hastalıkları

--------------

Hipofiz adenomları, genellikle iyi huylu tümörlerdir. Bu tümörler, hipofiz hormonlarını aşırı üretmeyen "non-fonksiyonel" olabilir.

Bu durumda, tümörün büyüklüğü ve beynin diğer bölgelerine (örneğin görme sinirlerine) baskı yapması nedeniyle görme problemleri veya baş ağrıları ortaya çıkabilir. Ayrıca, hipofiz bezinin tahrip olması sonucu hormon eksikliği (hipofiz yetmezliği) gelişebilir.

Diğer durumlarda, tümörler "fonksiyonel" olabilir ve hipofiz hormonlarından birinin aşırı üretimine neden olabilir.

Örnek olarak, adrenal bezlerden kortizol üretimini uyaran hormonun aşırı üretimi (Cushing Hastalığı), büyüme hormonunun aşırı üretimi (Gigantizm/Akromegali) ve prolaktinin aşırı üretimi (Prolaktinoma) verilebilir.

Bu durumlar, büyük adenomlarda görülen belirtilere ek olarak, hormonların aşırı üretimi nedeniyle ortaya çıkan semptomlarla kendini gösterebilir:

Cushing Hastalığı olan bireylerde, özellikle merkezi obezite ile karakterize kilo artışı, yuvarlak yüz, vücutta kırmızı çatlaklar, yüksek tansiyon, diyabet ve yüksek lipid seviyeleri görülebilir.

Akromegali olan çocuklarda gigantizm görülürken, yetişkinlerde el ve ayakların büyümesi, çene çıkıntısı, büyük alın, dudak ve dilde büyüme gibi yüz hatlarında belirgin değişiklikler olur. Ayrıca yüksek tansiyon, diyabet, kalp büyümesi, uyku apnesi ve kalın bağırsak kanseri riski artar.

Hiperprolaktinemi durumunda, kadınlarda adet düzensizlikleri, kısırlık ve süt gelmesi; erkeklerde ise erektil disfonksiyon ve göğüs büyümesi görülebilir. Genel olarak, baş ağrıları ve büyük adenomlarda görme bozuklukları ortaya çıkabilir.

Hipofiz yetmezliği

----------------

Hipofiz yetmezliği, hipofiz hormonlarının eksikliğini ifade eder (bazı hormonlar veya tüm hormonlar). Semptomlar, eksik olan hormonlarla ilişkilidir.

Hipofiz yetmezliğinin nedenleri arasında büyük hipofiz adenomları, bölgedeki diğer tümörler, travmalar, otoimmün hastalıklar ve bazı radyoterapi veya kemoterapi tedavileri yer alır.

Bazı durumlarda nedenler genetiktir ve bu durumlarda genellikle sadece tek bir hormon eksikliği görülür.

Belirtiler arasında yorgunluk, ayağa kalkınca tansiyon düşüklüğü, bulantı, kusma, baş dönmesi gibi spesifik olmayan semptomlar yer alır. Ayrıca, adet görmeme, erektil disfonksiyon ve kısırlık gibi daha spesifik semptomlar da görülebilir.

Doğuştan veya tam gelişim öncesi ortaya çıkan eksikliklerde, fiziksel ve zihinsel gelişimde sorunlar gözlenir.

Şekersiz diyabet hastalığı

--------------------

Bu hastalık, antidiüretik hormon eksikliği nedeniyle ortaya çıkar. Bu bireyler sık idrara çıkma, aşırı susama yaşarlar ve yeterli su almazlarsa, dehidrasyon, bilinç seviyesinde değişiklikler ve hatta koma gelişebilir.

Tanı nasıl konur?

-----------

Semptomlar çok genel olabileceği veya hormonların aşırı üretimi durumunda yavaş gelişebileceği için, belirtiler varsa tıbbi yardım almak önemlidir.

En önemli adım, bir endokrinolojik sorunun olabileceğinden şüphelenmektir. Bu durumda hasta bir endokrinologa yönlendirilmelidir. Endokrinolog, hastayı muayene edecek ve gerekli durumlarda özel hormonal testler (dinamik testler dahil), görüntüleme incelemeleri (MR) ve gerekirse göz muayeneleri yapacaktır.

Tedavi

-------

Tedavi, teşhise bağlıdır. Eğer hormon üretimini aşırı derecede artıran bir adenom varsa, tedavi ilaçla veya cerrahî yöntemlerle (adenomun çıkarılması) uygulanır.

Hormon eksikliği durumunda, eksik hormonların yerine konması gerekir. Bu, bazen oldukça karmaşık bir süreç olabilir.

Bazı durumlarda küçük, fonksiyonel olmayan bir adenom tespit edilebilir. Bu durumda sadece düzenli takip yeterlidir.

Genel olarak, hipofiz sorunları olan bir hastanın tanı, tedavi ve takibi karmaşık ve uzmanlık gerektiren bir konudur. Bu nedenle, hastanın bir uzman tarafından izlenmesi önemlidir. Çoğu zaman farklı uzmanlık alanlarından doktorların (cerrah, endokrinolog, radyolog, radyoterapist, onkolog) iş birliği ve görüş alışverişi gerekebilir.

KHA/NST/MHY/2024

Kıbrıs Haber Ajansı